کار و اشتغال یکی از مهمترین عواملی است که درایجادتعادل جسمی و روانی ، رشد ابعاد شخصیتی فرد ، ایجاد تعاملات با دیگران وتامین مایحتاج زندگی نقش دارد .از طرفی پديده بيکاري و نداشتن شغل و درآمد ،يکي از مهم ترين علل و عوامل ايجاد فشار رواني در دوران جواني و بزرگسالي است. بيکاري موجب بروز احساس عدم کفايت و کارآيي در فرد مي شود و مشکلات مالي و خانوادگي ناشي از آن، زمينه را براي ايجاد افسردگي، اضطراب و اعتیاد فراهم مي کند.

مسلما فاکتورهای متعددی در انتخاب نوع کار ،استمرار و پشتکار در کار،احساس رضایت از کار ،موفقیت یا عدم موفقیت در کار نقش دارد . اشتغال در حرفه ای که سبب رضایت درونی فرد شود و بتواند خواسته های متعدد فرد را تا حدود زیادی تامین کند بسیار سازنده می باشد. اما بایستی به موقعیتهایی که می تواند خطرساز باشد اشاره ای کنیم و باید سعی در تغییر آن ها داشت . مهم است که این نکته رعایت شود که در محیط کاری باید علاوه بر سلامت جسم به سلامت روانی افراد نیز توجه شود تا منجر به بروز آسیب های روانی متعدد و ابتلا به اعتیاد آنان نشود.

فاکتورهای دخیل در ایجاد فشارهای روانی و اختلالات متعدد از جمله بیماری اعتیاد :

◄عدم وجود توازن و تعادل بین توان فرد برای انجام کار و کار خواسته شده از وی.

◄وجود استرس کاری.

◄ عوامل فیزیکی مانند سروصدا، دمای محیط، رطوبت، تجهیزات قدیمی و ناکارآمد و… که می تواند سبب شود تا تعادل فکری و ذهنی فرد به هم می خورد و سرانجام به انسانی زودرنج و پرخاشگر تبدیل شود.

◄فقدان زمان لازم برای ریکاوری (تجدیدقوا) ، درنتیجه انباشتی از خستگی ها بر روی ذهن و روان فرد .

◄اشتغال به حرفه های اقماری و  دور بودن برای مدتی نسبتا طولانی از محیط خانوادگی ، اوقات فراغت و مناسبات معمول اجتماعی و روی آوردن به فعایتهای مخرب جایگزین مانند مصرف مواد و…

◄کارگران شاغل در مشاغل سخت و…

مضرات مصرف مواد و حضور فرد مصرف کننده مواد، در محیط کار :

مصرف مواد در تجربه‌های اول تاثیرات خوشایند قابل توجهی برای فرد دارد وبه دلیل اثرات حاد و زودگذر اولیه  حتی می‌تواند در مواردی کارآمدی شغلیِ فرد را نیز به درجاتی افزایش دهد؛ بخصوص موادی که باعث افزایش تمرکز یا انرژی مورد نیاز بعضی مشاغل می شوند.اما واقیت این است که پس از مدتی اثرات ناخوشایند و تخریب زای مواد هم از لحاظ جسمی و هم از لحاظ روانی نمایان می شود و در این زمان است که عملکردهای فردی ،شغلی ،اجتماعی و…. فرد تحت تاثیر اثرات مصرف قرار خواهد گرفت و روز به روز مشکلات بیشتری گریبان گیر فرد خواهد شد .

◄ عدم حضور به موقع و رعایت نظم در محیط کار

◄ افزایش غیبت و بهانه تراشی برای گرفتن مرخصی

◄بروز مشکلات خلقی و نمود آن در تعاملات کاری (خلل درارتباط بین همکاران و ارباب رجوع )

◄ کاهش هوشیاری وبروز عوارض ناشی از مصرف مواد

◄کاهش توجه و تمرکز در محیط کار

◄ کاهش قدرت استدلال و تصمیم گیری

◄بروز حوادث و خطرات ناشی از مصرف مواد

◄تحمیل هزینه های ناشی از اعتیاد بر دوش فرد

◄ تحمیل هزینه های ناشی از اعتیاد بر دوش سازمان و…….

به گفته یک مقام مسئول در صورتِ نبودِ اعتیاد در محیط‌های کار 33 درصد مرخصی‌های استعلاجی، 65 درصد حوادث، 40 درصد از اعتراضات کارگران کاهش خواهد یافت. همچنین به گفته او در صورت حل معضل اعتیاد در این محیط‌ها 40 درصد ،در از دست‌دادنِ زمان صرفه‌جویی خواهد شد.

متاسفانه برخی از محیط های کاری تمرکزشان بیشتر بر پیشبرد اهداف و سرعت کار می باشد و توجه کمتری بر اعتیاد پرسنل دارند که بایستی نظارت کافی بر محیط های کاری باشد و مدیران را از عوارض بلند مدت اعتیاد و هزینه های ناشی از آن آگاه ساخت .

راهکارهای موثر:

توجه به موارد زير موجب کاهش خطر گرايش به مصرف مواد در محيط کار خواهد شد.

◄ رعايت تعادل بين کارو استراحت.

◄نظارت بر محیط کار از سمت کارفرمایان ،خصوصا محیط هایی که احتمال مصرف در آن محیط ها بیشتر است .

◄ پرداخت دستمزد و پاداش پرسنل به موقع و طبق قوانین ،در جهت کاهش فشاربار اقتصادی .

◄افزايش سطح آگاهي  و برگزاری جلسات پیشگیرانه در زمينه عوارض مصرف مواد در دراز مدت و تاثير آن بر عملکرد شغلي.( اعم از برگزاری کارگاه ها و جلسات آموزشی توسط متخصصین و روانشناسان )

◄و……

درمان پرسنل مبتلا به اعتیاد :

پس از غربالگری و تشخیص اعتیاد برای یک فرد در یک سازمان، بهتر است تمهیدات زیر صورت گیرد :

◄صحبت با فرد بیمار و گوشزد قوانین کار جهت داشتن سلامت کامل و خواستن از وی جهت اقدام برای درمان.

◄همکاری بر طبق ضوابط برای دادن مرخصی و سایر حمایتهای تعریف شده در قانون جهت شروع درمان.

◄ارائه معرفی نامه از سمت سازمان به کلینیک درمان اعتیاد جهت شروع درمان.

◄وجود ارتباط و پیگیری روند درمان بیمار از درمانگرانی که بیمار تحت نظر آن ها می باشد از طریق سازمان  مربوطه به صورت مکتوب  .

نویسنده : دکتر سحر اسماعیلی کارشناس ارشد روان شناسی-دکتری مطالعات اعتیاد