متیل فنیدات مهارگر قوی بازجذب دوپامین و به میزان کمتری نوراپی‌نفرین در سیستم اعصاب مرکزی است، گمان می‌رود نقص فعالیت این دو آمین پیامرسان (دوپامین و اپی‌نفرین) از علل بروز سندرم اختلال کم‌توجهی – بیش‌فعالی در کودکان و بزرگ‌سالان باشد، متیل فنیدت با افزایش فعالیت این دو آمین عصبی در بهبود نشانگان این بیماری مؤثر است. در بیماری مبتلا به حملۀ خواب نیز نقص در فعالیت نورون‌های دوپامینرژیک و ارکسین از علل بیماری هستند که این دارو با همان مکانیسم بیماری را کنترل می‌کند.
هرچند متیل فنیدیت دارای اسکلت و ساختار آمفتامینی است ولی برخلاف آن توانایی آزادسازی کاتکول‌آمین‌ها را ندارد و بازجذب سروتونین را نیز مهار نمی‌کند و از این جهت به آمفتامین برتری دارویی دارد.
عوارض جانبی رایج متیل فنیدات شامل اختلال خواب، کاهش اشتها ، اضطراب و کاهش وزن است. عوارض جانبی جدی تر ممکن است شامل روان پریشی ، واکنش های آلرژیک ، نعوظ طولانی مدت و مشکلات قلبی باشد.
موارد مصرف:
-
اختلال کمبود توجه بیش فعالی
از متیل فنیدات برای درمان اختلال بیش فعالی کمبود توجه استفاده می شود . مزایای کوتاه مدت و مقرون به صرفه بودن متیل فنیدات ثابت شده است. بر اساس بررسی سال 2018 شواهدی آزمایشی وجود دارد که این دارو می تواند باعث عوارض جانبی جدی و غیر جدی در کودکان شود. در حدود 70٪ از مصرف کنندگان متیل فنیدات ، بهبودی علائم ADHD مشاهده شده است. كودكان مبتلا به ADHD كه از داروهای محرک استفاده می كنند ، با همسالان و اعضای خانواده روابط بهتری دارند ، در مدرسه عملکرد بهتری دارند ،کمتر تکانشی رفتار می کنند، و بازه زمانی توجه بیشتری دارند. افراد مبتلا به ADHD در معرض خطر بیشتری از نظر ابتلا به اختلالات مصرف مواد بدون درمان دارند و داروهای محرک کاهنده این خطر هستند متیل فنیدات در سنین زیر شش سال مورد تایید نمی باشد.
-
ناركولپسی
ناركولپسی ، اختلال خواب مزمن كه علایم آن خواب آلودگی روزانه و حملات خواب غیرقابل كنترل می باشدو در درجه اول با محرک ها درمان می شود. متیل فنیدات در افزایش بیداری ، هوشیاری و عملکرد مؤثر است.
-
سایر کاربردهای پزشکی
متیل فنیدات برای موارد مقاوم به درمان اختلال دو قطبی و اختلال افسردگی اساسی قابل تجویز است . همچنین برای درمان افسردگی در چندین گروه از جمله سکته مغزی ، سرطان و بیماران مبتلا به HIV موثر بوده است. باین داروها عوارض جانبی کمتری نسبت به داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای در افراد مسن و بیمار دارند.
-
بهبود عملکرد
مواد محرک مانند آمفتامین و متیل فنیدات باعث بهبود عملکرد در کارهای سخت و کسل کننده می شوند ، این دارو توسط بعضی از دانشجویان جهت افزایش عملکرد در مطالعه و آزمایش استفاده می شود. همچنین از این دارو برای آپاتی، افسردگی ناشی از ضربه به سر و برطرف کردن آثار خواب آور شبه افیون ها استفاده می شود.
احتمال اعتیاد و وابستگی به دارو و سوءمصرف از دارو وجود دارد (بسته به میزان، نحوه مصرف و فرد استفاده‌کننده). اگر چه وابستگی جسمانی به ریتالین همانند مواد مخدری نظیر تریاک و شبه مرفین‌ها گزارش نشده‌است؛ اما پزشکان بر وابستگی روانی و نیاز به افزایش میزان مصرف آن که پدیده تحمل (Tolerance) نیز نامیده میشود، اتفاق نظر دارند. از علائم ترک جسمانی و روانی این قرص می‌توان به دردهای عضلانی، خواب آلودگی و افسردگی نام برد.
این دارو فقط برای افرادی تجویز میشود که سابقه کامل آنها به‌طور دقیق ارزیابی شود.برای بیمارانی با واکنش حاد استرس نباید تجویز شود.در مصرف طولانی مدت دارو، بهتر است آزمایش‌های منظم شمارش سلول‌های خونی، شمارش افتراقی و شمارش پلاکت‌ها نیز انجام شود.در صورت عدم بهبودی پس از یک ماه مصرف، باید دارو را قطع کرد.این دارو نباید برای درمان حالت‌های خستگی مفرط طبیعی، افسردگی و سایکوزها استفاده شود.نیاز به ادامه مصرف دارو باید مرتب ارزیابی شود و در زمان تعطیلات و زمان‌هایی که مصرف آن نیاز نیست، مصرف کاهش یافته یا قطع شود.افزایش درجه حرارت بدن، بی نظمی در ضربان قلب، سردرد و تهوع، افزایش فشارخون و تشنج از عوارض مصرف بیش از اندازه ریتالین است.استفاده از این ماده طبق قوانین جهانی مبارزه با دوپینگ ممنوع می‌باشد.فشارخون، تعداد نبض و بیماری‌های قلبی و عروقی باید به صورت دوره ای و در طول مصرف ریتالین پایش شوند. در صورت وجود هرگونه بیماری قلبی و عروقی یا ابتلا به پرفشاری خون تجویز ریتالین باید با احتیاط صورت بگیرد. دوزهای بالاتر از محدوده درمانی ، می تواند در حافظه کاری و کنترل شناختی اختلال ایجاد کند
-
ترک ریتالین:
از آنجایی که ریتالین دارویی محرک می‌باشد مصرف غیراصولی آن باعث ایجاد وابستگی روانی و جسمانی میشود و ترک ریتالین نیازمند خدمات درمانی چندجانبه می‌باشد و حتماً باید تحت نظر روان‌پزشکان و روانشناسان انجام بگیرد تا علاوه بر کسب سلامت جسمانی، با برگزاری جلسات مشاوره و دریافت خدمات روان‌شناختی، مصرف این محرک از ذهن و روان مصرف کننده نیز خارج شده و بیمار در کوتاه‌ترین زمان ممکن بتواند سلامت خود را کسب کند.
ریتالین دارویی محرک می‌باشد و از آن برای بهبود بیماران خاص همچون بیماران بیش فعالی تجویز میشود و مصرف آن تنها تحت نظر پزشک مجاز است و استفاده خودسرانه از آن میتواند عوارض مخربی همچون تنبلی مغز، بیماری‌های قلبی و کبدی و نوسانات خلقی بر روی فرد داشته باشد. مصرف ریتالین باعث ترشح دوپامین شده و این ترشح باعث ایجاد حالت سرخوشی در مصرف کننده میشود و مصرف کنندگان در پی تجربه بیشتر این حالت اقدام به مصرف مکرر این محرک کرده و به آن وابستگی پیدا می‌کنند و اعتیاد به ریتالین شکل می‌گیرد.
-
عوارض مصرف ریتالین:
همانطور که گفته شد ریتالین دارویی محرک است و درکنار سایر محرک های همچون حشیش طبقه بندی میشود و بدیهی است که مصرف خارج از رویه آن میتواند عوارض جبران ناپذیری برای مصرف کننده داشته باشد که در ادامه به بررسی برخی از این عوارض خواهیم پرداخت:
- پرخاشگری
- تحریک پذیری
- اختلالات بینایی
- سرگیجه و سردرد
- حرکات غیر ارادی عضلات
- بیماری‌های قلبی و کبدی
- حالت تهوع و استفراغ متعدد
- بی اشتهایی و کاهش وزن شدید
- نوسانات خلقی و افکار غیرطبیعی
- کاهش قدرت یادگیری و تنبلی مغز
- برهم ریختگی ریتم قلبی و افزایش فشارخون
- بی حسی و زخم‌های غیرمعمول بر روی دست و پا