از هزاران سال پیش بومیان آمریکای جنوبی برگ‌های گیاه کوکا که منبع کوکائین و کراک می‌باشد را به‌منظور افزایش انرژی و مقابله با گرسنگی مصرف می‌کرده‌اند. کوکائین خالص اولین بار در دهه ۱۸۶۰ از این گیاه استخراج شده و به‌عنوان یک داروی مؤثر در بی‌حسی‌های موضعی و جراحی‌های مربوط به چشم، بینی و گلو به جامعه پزشکی معرفی شد.
حدود ۱۰۰ سال بعد از ظهور کوکائین در محافل مختلف، نوع جدیدی از آن به بازار آمد که “کوکائین کراک” یا “کراک” نام گرفت. مصرف این ماده در دهه ۱۹۸۰ شیوع فراوانی یافت و به دلیل ارزان بودن آن نسبت به کوکائین با استقبال زیادی در بین نوجوانان و جوانان روبه‌رو شد.
کراک (Crack) چیست؟
کراک، از جمله مواد محرک می‌باشد که بر سیستم اعصاب مرکزی تاثیر گذارده و با بالا بردن خلق، باعث ایجاد سرخوشی شدیدی در فرد مصرف‌کننده می‌گردد. مکانیسم عمل آن تقریباً مشابه کوکائین بوده و از لحاظ ترکیبات نیز بسیار به آن شبیه است.
در واقع کراک، نام متداولی است که به یکی از فرآورده‌های کوکائین داده شده است. کراک ماده جامد و قالب‌پذیری است که به اشکال مختلف از تکه‌ها یا تراشه‌های کوچک تا تکه‌های بزرگ و زبر مانند سنگ دیده می‌شود. بسته به نحوه تهیه و میزان خلوص آن ممکن است به رنگ‌های کرم روشن، کرم مایل به خاکستری و قهوه‌ای روشن یا تیره وجود داشته باشد. در برخی موارد، تکه‌های کراک مشابه خرده صابون یا سنگ نمک به‌نظر می‌رسد.
در صورت مصرف کراک چه اتفاقی می‌افتد؟
کراک پس از ورود به بدن روی سیستم عصبی مرکزی اثر گذارده و آن را به شدت تحریک می‌کند. این امر باعث می‌شود اغلب سیستم‌های بدن از جمله گردش خون و تنفس سریع‌تر کار کنند و بدن متحمل فشار ناگهانی زیادی گردد. مدت و شدت اثرات مصرف این مواد به میزان ماده مصرفی، محیطی که در آن مواد مصرف می‌شود و ویژگی‌های فرد مصرف‌کننده بستگی دارد.
اگر کراک به همراه مشروبات الکلی مصرف شود، این دو ماده در بدن فرد مصرف‌کننده ایجاد ترکیبات شیمیایی خطرناکی خواهد کرد که سلامت فرد را به خطر می‌اندازد. مطالعات نشان داده است که کبد انسان مواد موجود در کراک و الکل را با یکدیگر ترکیب کرده و ایجاد ماده شیمیایی جدیدی به نام “کوکا اتیلن” می‌کند که اثرات محرک را تشدید کرده و احتمال مرگ ناگهانی را برای فرد پیش می‌آورد.
کراک چگونه مصرف می‌شود؟
کراک معمولا با استفاده از پیپ‌هایی کشیده می‌شود که از جنس شیشه بوده روی آن یک یک یا چند منفذ ریز تعبیه شده که بتواند مخدر را روی خود نگه دارد. فرد مصرف‌کننده، داخل پیپ را حرارت می‌دهد (معمولاً با استفاده از فندک) و حرارت باعث دود کردن کراک می‌شود که فرد این دود را از داخل پیپ بالا می‌کشد.
در این روش دود حاصل وارد ریه‌ها شده و از این طریق جذب گردش خون می‌گردد، سرعت تاثیر مواد در این روش بالا بوده و کمتر از ۱۰ ثانیه طول می‌کشد تا فرد مصرف‌کننده، اثرات آن را تجربه کند.
در واقع کراک مانند تریاک کشیده می‌شود و ممکن است از همان تجهیزات برای کشیدن نیز استفاده شود. مثل: وافور، سیخ و سنگ، قلیان و قلقلی (وسیله‌ای شبیه قلیان که به‌صورت دست ساز و با استفاده از یک بطری و مقداری شیلنگ پلاستیکی ساخته می‌شود).
اگرچه شایع‌ترین روش مصرف، تدخین و کشیدن آن می‌باشد اما مواردی از تزریق یا مصرف استنشاقی نیز گزارش شده است. در روش تزریق، کراک را به‌صورت محلول درآورده و با استفاده از سرنگ آن را به داخل سیاه‌رگ‌ها تزریق می‌کنند. در روش استنشاقی نیز کراک را به‌صورت پودر درآورده و از راه بینی، آن را بالا می‌کشند.
گاهی مصرف‌کنندگان به‌منظور افزایش قدرت تحریک کننده‌گی، آن را با سایر مواد ترکیب می‌کنند. شایع‌ترین این موارد، ترکیب این ماده با هروئین است که به آن “اسپیدبال” می‌گویند و بیشتر به صورت تزریقی مصرف می‌شود، برخی نیز آن را با ماری جوانا یا نیکوتین ترکیب کرده و به شکل سیگار دود می‌کنند.
کراک چه مقدار در بدن مصرف‌کننده باقی می‌ماند؟
دودی که از کشیدن این ماده وارد ریه‌ها می‌گردد، به سرعت جذب گردش خون شده و اثری که ایجاد می‌کند برابر با مصرف کوکائین به روش تزریق است. این اثرات تقریباً بلافاصله پس از مصرف ظاهر شده و با شدت بالایی همراه هستند. از سوی دیگر مدت دوام این اثرات خوشایند بسیار کوتاه بوده و طی ۸ تا ۱۵ دقیقه به‌طور کامل از بین می‌روند.
چرا نوجوانان به مصرف کراک روی می‌آورند؟
برخی از نوجوانان برای مقابله با بحران‌ها و تنش‌های این دوران و برخی دیگر تحت تاثیر دوستان و هم‌سالان و برخی نیز به پیروی از بزرگسالان و نزدیکان خود به سمت مصرف مواد سوق داده می‌شوند. از آن‌جایی که کراک یک ماده محرک و بالابرنده خلق می‌باشد، یکی از شایع‌ترین مواد مصرفی در بین نوجوانان و جوانان می‌باشد به‌طوری که اغلب مصرف‌کنندگان این ماده را جوانان ۱۸ تا ۲۵ ساله تشکیل می‌دهند. مصرف این مخدر اثر لذت‌بخش زیادی ایجاد می‌کند و این اثرات بسیار سریع و بلافاصله پس از مصرف ظاهر می‌شوند که یکی از دلایل روی آوردن افراد به مصرف این ماده، زود اثر گذاری آن است.یکی دیگر از مهم‌ترین عوامل روی آوردن جوانان به این مخدر آن است که این ماده نسبت به سایر مواد محرک و انرژی‌زا مثل آمفتامین‌ها، اکستازی،کوکائین ارزان‌تر است. از سوی دیگر خرید و فروش و حمل این ماده به سادگی صورت می‌گیرد. (در بسته‌های کوچک پلاستیکی، پاکت‌های کاغذی یا زرورق بسته‌بندی شده و در دوزهای ۱۰۰ تا ۵۰۰ میلی گرمی به فروش می‌رسد).
چگونه می‌توان تشخیص داد که فردی کراک مصرف کرده است؟
وقتی فردی برای اولین بار کراک مصرف کند، این اثرات در اوج خود و با بیشترین شدت بروز می‌کنند، اما به مرور زمان دیگر با همان میزان مصرف قبلی، فرد به حالت سرخوشی اولیه دست نمی‌یابد بلکه باید هر بار میزان بیشتری کراک مصرف کند تا به این حالت برسد. در واقع مصرف‌کنندگان این ماده اذعان می‌دارند که دیگر هیچ‌گاه نتوانستند سرخوشی اولیه را تجربه کنند، در فردی که کراک مصرف کرده باشد این علائم قابل مشاهده هستند:
- بسیار پرحرف شده و گاهی این پرحرفی با بی‌ربط گویی همراه می‌شود
- نیاز کمتری به خواب احساس کرده و ممکن است ساعت‌ها بیدار بماند
- فردی اجتماعی شده و در بیشتر ارتباطات اجتماعی شرکت می‌کند
- فعالیت‌های جنسی و هیجانات بین فردی او افزایش پیدا می‌کند
- هشیاری زیاد و در برخی موارد هشیاری بیش از حد
- احساس سرحالی زیاد و گاهی توأم با بزرگ‌منشی
- احساس لذت فراوان و سرخوشی
- اعتماد به‌نفس فرد افزایش می‌یابد
- احساس انرژی زیادی می‌کند
- اشتهای فرد کاهش می‌یابد
اثرات کوتاه مدت مصرف کراک کدامند؟
اثرات کوتاه مدت مصرف کراک فوراً پس از مصرف شروع به ظاهر شدن می‌کنند. عروق خونی تنگ شده و درجه حرارت بدن افزایش پیدا می‌کند. در این حالت قلب ناچار است سریع‌تر کار کند و ضربان قلب، نبض و فشار خون فرد بالا می‌رود. فرد مصرف‌کننده احساس انرژی زاید الوصفی می‌کند و نیاز خود به غذا و خواب را از دست می‌دهد. این اثرات کراک، موقتی بوده و فرد تنها برای زمان کوتاهی احساس شادی و سرحالی خواهد داشت. با از بین رفتن اثرات خوشایند مصرف این ماده، افسردگی شدیدی فرد را احاطه می‌کند که با غمگینی، احساس بی‌ارزشی و خستگی همراه است. این حالات باعث می‌شود که فرد بار دیگر و برای از بین بردن ناراحتی‌های خود به مصرف کراک بپردازد.
برخی افراد از همان مصرف اول، کنترل خود را روی مصرف‌شان از دست داده و آن‌قدر مواد مصرف می‌کنند تا به حالت مسمومیت دچار می‌شوند. این حالت با تهوع، استفراغ، ضربان نامنظم قلب و تنگی نفس همراه است که گاهی در اثر فشاری که به قلب وارد می‌شود حمله قلبی یا سکته پیش می‌آید و در موارد شدید نیز ممکن است در اثر وقفه تنفسی و به دنبال آن تشنج، مرگ ناگهانی رخ دهد.
اثرات بلند مدت مصرف کراک کدامند؟
مصرف‌کننده، چه به طریق استنشاق یا پاشیدن روی توتون و ماری جوانا و چه از راه کشیدن با پیپ استعمال کند، دیگر نمی‌تواند از مصرف آن خودداری کند و باید پی‌درپی آن را استعمال نماید. اصولا فردی که این ماده را مصرف می‌کند، دیگر بر خود تسلط ندارد و گویا خودی خود را گم کرده است. بنابراین اولین و مهم‌ترین اثر بلند مدت کراک، اعتیادی است که به سختی می‌توان آن را کنار گذارد. اثرات بلند مدت مصرف این ماده بسته به طول مدت مصرف و شدت آن از فردی به فرد دیگر متفاوت می‌باشد اما به‌طور کلی این مخدر هم عوارض جسمانی برای فرد ایجاد خواهد کرد و هم عوارض روانی به دنبال خواهد داشت.
برخی از عوارض جسمانی مصرف کراک:
- اثرات کراک روی بدن
- گلو دردهای مزمن
- گرفتگی صدا
- تنگی نفس
- بروشیت
- سرطان ریه و اندام تنفسی
- آمفیزم و دیگر بیماری‌های ریوی
- مشکلات تنفسی نظیر اخلاط سیاه سینه، احتقان ریه‌ها و خس‌خس سینه
- تیره شدن لب‌ها و آسیب‌های دهانی و دندانی
- اختلال در گوارش
- تنگ شدن عروق خونی
- افزایش ضربان قلب
- تشنج‌های مغزی که ممکن است باعث خفگی بشوند
- مردمک‌های تنگ و سوزنی شکل
- تعریق زیاد
- افزایش قند خون و درجه حرارت بالا
- از دست دادن اشتها و به دنبال آن لاغری شدید
- کاهش میل جنسی
- بی‌خوابی
- حمله قلبی
- سکته
- مرگ
برخی از علائم روانی مصرف کراک:
- افسردگی و غمگینی
- عدم بازداری در رفتارها
- بزرگ‌منشی و هذیانات خود بزرگ‌بینی
- تکانشی بودن
- فعالیت‌های جنسی بیش از حد
- گوش به‌زنگی بیش از حد به حدی که همواره متر صد وقوع چیزی است
- رفتارهای وسواسی
- آشفتگی و سراسیمگی روانی حرکتی
- اضطراب و بی‌قراری
- رفتارهای خصمانه و مجادله آمیز
- حملات هراس و وحشت‌زدگی
- پارانوی
- ترس از مرگ قریب‌الوقوع
- هذیان و قطع ارتباط با واقعیت