کوکائین خالص در اوایل قرن بیستم به‌عنوان یک داروی مؤثر در بی‌حسی‌های موضعی به ویژه در جراحی‌های چشم، بینی و گلو شناخته شد اما به‌تدریج با روشن شدن عوارض اعتیاد آور آن ،از عرصه پزشکی کنار گذاشته شد و در ردیف مواد غیرقانونی مثل مرفین و هروئین قرار گرفت. امروزه کوکائین یکی از پرمصرف‌ترین مواد در میان جوانان و نوجوانان را تشکیل می‌دهد. اما به دلیل نیاز به مصرف مداوم این ماده در عین حال گران بودن آن، بیشتر در میان اقشار مرفه جامعه رواج دارد. جوانان ۱۸ تا ۲۵ ساله بیشترین گروه سنی مصرف کننده کوکائین را تشکیل می‌دهند. همچنین مصرف این ماده در میان مردان دو برابر زنان می‌باشد.
ماهیت کوکائین و شیوه مصرف آن:
کوکائین، پودری سفید، نرم، شفاف، کریستالی شکل با طعم تلخ است که از برگ‌های بوته گیاهی به نام “اریتروکسیلون کوکا” که از گیاهان بومی آمریکای جنوبی است استخراج میشود. کوکائین از جمله مواد محرک و بسیار قوی است که مستقیماً بر مغز اثر گذاشته، خلق فرد را بالا برده و سرخوشی فراوان ایجاد می‌کند. کوکائینی که در بازار قاچاق مواد عرضه میشود معمولاً به شکل پودر سفید رنگی است که با نام‌های کک (Coke)، سی (C)، برف (Snow)و دانه برف (Flake) شناخته میشود. دلالان خیابانی معمولاً این مخدر را با برخی مواد خنثی مثل نشاسته، پودر تالک و شکر یا برخی مواد فعال مثل پروکائین یا بنزوکائین (که بی‌حس کننده موضعی هستند) و یا با برخی مواد محرک مثل آمفتامین مخلوط می‌کنند. بنابراین مصرف‌کننده‌ها از ترکیبات اصلی کوکائینی که به دست آن‌ها می‌رسد، مطلع نیستند.
علائم مصرف کوکائین:
افرادی که از این مخدر استفاده می‌کنند، اظهار می‌کنند که با مصرف این ماده احساس سرخوشی کرده و انگار در ابرها سیر می‌کنند و نوعی احساس رضایت و خشنودی شدید به آن‌ها دست می‌دهد. آن‌ها احساس انرژی زیادی می‌کنند و هشیاری و زیرکی آن‌ها افزایش می‌یابد. اشتهای این افراد کاهش یافته و نیاز آن‌ها به خواب کم میشود
مصرف کننده کوکائین اعتماد به‌نفس زیادی پیدا کرده و ممکن است دست به کارهایی بزنند که در حالت طبیعی قادر به انجام آن‌ها نبوده‌اند. کوکائین باعث میشود که فرد پرحرف شده و حتی بی‌ربط گویی پیدا کند به حدی که صحبت‌های او قابل درک نباشند. اگر مقدار مصرف زیاد باشد، فرد رفتارهای عجیب و بی‌معنی و حتی خشن از خود نشان می‌دهد. مصرف کنندگان دچار لرزش، سرگیجه، بی‌اشتهایی، انقباض‌های عضلانی و بدبینی نیز می‌شوند.
گاهی اوقات مصرف این مخدر قوی در فرد با هذیانات و توهمات مختلف همراه می‌گردد. توهمات بینایی، شنوایی و حتی لامسه ممکن است در این افراد رخ دهد.گاهی اوقات توهمات لامسه به قدری شدید است که آن‌ها را مجبور می‌کند برای بیرون آوردن حشرات زیر پوستشان از چاقو استفاده کنند. برخی اوقات در مصرف‌کنندگان، واکنش اضطراب حادی نیز پیش می‌آید که گاهی آن‌قدر شدید است که به حد حمله هراس یا وحشت زدگی می‌رسد.
این آثار بلافاصله پس از مصرف کوکایین ظاهر شده و ۳۰ تا ۶۰ دقیقه بعد رفع می‌شوند. به همین علت افراد وابسته به کوکائین ممکن است هر نیم تا یک ساعت یک‌بار، ناگزیر به مصرف مجدد باشند.
کوکائین در بدن چگونه عمل می کند؟
کوکائین نوعی محرک است که به محض ورود به بدن سریعا وارد مغز میشود. در واقع اثراتی که کوکائین روی بدن اعمال می‌کند ناشی از تاثیر آن روی مغز است. در مغز همه انسان‌ها منطقه‌ای وجود دارد که در صورت تحریک، باعث بروز احساس سرخوشی و رضایت در فرد میشود به‌طور طبیعی در این منطقه از مغز ماده‌ای به‌نام “دوپامین” ترشح میشود. بعضی از مواد مخدر به ویژه کوکائین، باعث می‌شوند که دوپامین برای مدت بیشتری در فواصل بین سلول‌های مغز باقی بماند و در نتیجه به فرد احساس خشنودی و سرخوشی زیادی دست دهد. با مصرف کوکائین:
- عروق خونی منقبض می‌شوند
- دمای بدن، ضربان قلب و فشار خون بالا رفته
- سوخت و ساز بدنی افزایش می‌یابد
همچنین کوکائین باعث میشود که رگ‌های خونی تنگ شوند . جریان خون در آن‌ها به سختی صورت گیرد. این مسئله به قلب فشار زیادی وارد می‌کند، چون ناچار است که خون را به رگ‌های تنگ شده پمپاژ کند. وقتی که قلب با فشار و سختی کار کند، ضربان آن تندتر شده و ممکن است ریتم طبیعی خود را از دست بدهد. این حالت آریتمی یا انقباض نامنظم قلب نامیده میشود و بسیار خطرناک است چرا که ممکن است خون رسانی و انتقال اکسیژن به اعضای بدن متوقف گردد.
روش های مصرف کوکائین:
روش‌های مصرف این مخدر به صورت خوراکی، از راه بینی، وریدی و تدخیتی است که به زبان عامیانه به آن‌ها جویدنی، استنشاقی، تزریقی و کشیدنی می‌گویند.
در مصرف به شکل استنشاقی که معمول‌ترین شیوه مصرف کوکائین نیز می‌باشد، ابتدا با استفاده از وسیله‌ای مانند تیغ، آن را کاملاً پودر کرده و به صورت گرد نرمی درمی‌آورند. سپس با استفاده از یک تکه کاغذ یا اسکناس لوله شده آن را از طریق بینی بالا می‌کشند. در این شیوه کوکایین از طریق مخاط بینی و شش‌ها جذب گردش خون شده و وارد مغز می‌گردد.
در تزریق به درون سیاهرگ‌ها، این ماده مستقیماً وارد خون شده و اثرات خود را در زمان کمتری اعمال خواهد کرد. برخی نیز پودر کوکائین را به لب‌ها و دندان‌های خود مالیده و از طریق مخاط دهان آن را به مصرف می‌رسانند، اما چون شدت اثرات آن کمتر از سایر روش‌ها است، رواج چندانی در بین مصرف‌کنندگان ندارد.
دوز معمولی آن برای انفیه و استنشاق ۳۰ تا ۱۰۰ میلی‌گرم است و ۱۰ تا ۲۵ میلی‌گرم آن برای تزریق استفاده می‌گردد.
گاهی مصرف‌کنندگان به‌منظور افزایش قدرت تحریک کنندگی، آن را با هروئین مخلوط کرده و مصرف می‌کنند که در این حالت به آن “ اسپیدبال” می‌گویند.
مصرف این مخدر ممکن است در دامنه‌ای از مصرف گه گاهی یا تفریحی تا مصرف مداوم و اجباری قرار داشته باشد. هیچ الگوی مصرف مطمئن و سالمی برای مصرف این مواد وجود ندارد. این ماده به هر طریقی که مورد استفاده قرار گیرد، تعداد زیادی از مواد سمی را وارد بدن می‌سازد که عوارض ناخوشایند بسیاری را به دنبال خواهد داشت.
انواع کوکائین کدامند:
به‌طور کلی کوکائین به دو صورت شیمیایی وجود دارد:
1. نمک هیدروکلراید:
فرم پودری کوکائین است و قابل حل در آب بوده و به صورت استشاقی، خوراکی و یا از طریق تزریق وریدی، مورد مصرف قرار می‌گیرد.
2. فرم آزاد:
که طی فرآیند شیمیایی درجه خلوص آن افزایش داده شده و نمک هیدروکلراید آن از بین می‌رود. در این فرآیند با استفاده از مواد فرار و قابل اشتعال مانند “اتر” پودر کوکائین را پرورانده و به فرم آزاد کوکائین تبدیل می‌کنند.
این نوع کوکائین جامد بوده و از طریق کشیدن یا دود کردن مورد استفاده قرار می‌گیرد.
اثرات کوتاه مدت مصرف :
آثار کوتاه مدت مصرف کوکائین بلافاصله بعد از اولین مصرف ظاهر میشود و ظرف چند ساعت از بین می‌رود، موارد زیر برخی از این عوارض هستند:
- علائم روانی (سرخوشی یا بی‌تفاوتی، اضطراب و عصبانیت، هذیان‌های پارانوئید، کاهش تمرکز)
- توهمات شدید حسی به‌ویژه توهم شنوایی، بینایی و لامسه
- افزایش ضربان قلب و ایجاد عوارض قلبی و عروقی
- افزایش درجه حرارت بدن و بالا رفتن فشار خون
- افزایش ریتم تنفس و احتمال بروز سکته
- تحریک و هیجان، بی‌قراری
- گشاد شدن مردمک چشم
- عدم هماهنگی حرکات
- اغتشاشات ذهنی
- اسپاسم عضلانی
- تهوع و استفراغ
- لرزش دست‌ها
- رنگ پریدگی
- تعریق شدید
مقادیر زیاد و یا استفاده مکرر می‌تواند حالتی شبیه به شیدایی همراه با قضاوت ، صحبت‌های بی‌ربط و بی‌وقفه، بیش‌فعالی و پارانویا ایجاد کند که ممکن است به خشونت یا سانحه بی‌انجامد. احتمال وقوع واکنش‌های جسمانی نیز وجود دارد، کوکائین با تنگ کردن رگ‌ها و بالا بردن ضربان قلب می‌تواند ایجاد علائم قلبی از جمله ضربان نامنظم قلب (آریتمی)، آنژین و سکته خفیف نماید. مقادیر زیاد آن ممکن است تهوع، سردرد، عرق سرد و تنفس سریع، نامنظم و سطحی به‌وجود آورد.
افرادی که بیماری فشار خون و رگ‌های آسیب‌دیده دارند ممکن است با مصرف مقادیر کمی از این مخدر دچار سکته گردند. ناخالصی موجود در آن اغلب موجب حساسیت و آلرژی شدید میشود که معمولاً با آب ریزش بینی و بی‌خوابی شدید همراه است.
در مسمومیت حاد، فرد مصرف کننده دچار بی‌قراری و تشویش، هیجان، شوریدگی فکر و اختلال تنفسی می‌گردد، در برخی موارد ممکن است فرد در اولین مصرف و یا در اثر مصرف دوز بالا با مرگ ناگهانی روبه‌رو شود، این مرگ‌های ناگهانی که پس از مصرف این ماده رخ می‌دهند، معمولاً به دلیل تشنجات ناشی از فلج شدن مراکز کنترل‌کننده تنفس در مغز و به دنبال آن ایست قلبی، پیش می‌آیند.
اثرات بلند مدت مصرف
- مختل شدن اشتها و به دنبال آن از دست دادن وزن بدن
- بی‌خوابی
- ضعف جنسی
- اختلال تنفسی
- اشکال در ادرار کردن
- مشکلات گوارشی از قبیل دردهای شکمی، اسهال و تهوع
- کم‌خونی و رنگ پریدگی
- تعریق شدید
- سردرد، لرزش و تشنج
- پریدن عضلات و سفتی آن‌ها
- هپاتیت و ایدز در اثر استفاده از سرنگ‌های آلوده برای تزریق
- آب ریزش دائمی بینی
- ایجاد زخم، آماس و جوش‌های پوستی اطراف مخاط گوش و بینی
- احتقان، تورم، خون‌ریزی و زخم مخاط بینی
- سوراخ شدن تیغه میانی بینی و از دست دادن حس بویایی (در مصرف به‌صورت استنشاقی)
- اضطراب، بی‌قراری، تشنج‌پذیری شدید
- سوء‌ظن، گیجی، اختلالات درک زمان و مکان، رفتار تهاجمی، تحریک‌پذیری شدید، افسردگی، پرخاشگری
- تمایل به خودکشی، توهمات و اختلال در حواس (به‌خصوص بینایی، شنوایی و لامسه)
- افکار هذیانی، رفتارهای اجباری و تکراری، تیک
- سردردهای شبیه میگرنی و سرانجام ناراحتی‌های روانی جدی به‌نام روان‌پریشی یا سایکوز کوکائین که در آن فرد تماس خود با واقعیت را از دست داده و توهمات شنوایی پیدا می‌کند.