پدیده وسوسه و میل به مصرف در بیماری اعتیاد: میل به تجربه اثر یا تجربه مجدد اثرات قبلی مصرف انواع مواد، وسوسه نام دارد. وسوسه یا میل به مصرف  با فشار روانی زیادی همراه  است و  بر روی خلق  و عاطفه فرد مصرف کننده اثر می گذارد. بیماران از هجوم وسوسه شاکی بوده و اکثرا آن را آزار دهنده و ناتوان کننده ذکر می کنند. وسوسه گاهی به واسطه شروع کننده­های معینی ایجاد می­شود. گاهی نیز ظاهرا بی هیچ دلیل خاصی بروز می­ کند. این  شروع کننده­ها می تواند درونی یا بیرونی باشند. شروع کننده های درونی شامل احساسات، افکار، خاطرات، هیجانها و … می باشد. شروع کننده های بیرونی شامل محل­ها، اشخاص، اشیاء، موقعیت­ها و … می باشد که میل و وسوسه مصرف را در بیمار  زنده می­کنند.

وسوسه و میل به مصرف در بیماری اعتیاد

این شروع کننده ها در بعضی مواقع به طور ناخودآگاه به سراغ بیمار می آیند به طوری که خود بیمار از حضور آنها آگاه نیست و سیر شکل گیری و پررنگ شدن آن ها را متوجه نمی شود . در واقع این عوامل به نوعي تحريك كننده و يادآور بيمار به مصرف و رفتارهای اعتيادي مي باشند و از آنجايي كه ميل به مصرف را برمي انگيزانند (برانگيزاننده) نام دارند. افراد بیمار در اوايل قطع مصرف فكر می کنند همین که بخواهند مصرف را ترک کنند کافیست  و معتقدند  همين كه وسوسه به سراغشان مي آيد آن قدر ادامه مي يابد و شديد مي شود تا آنها را تسليم مصرف نمايد تا جایی که اين باور نادرست باعث ايجاد افسردگي، دلسردي و نااميدي از درمان مي شود و باعث ایجاد مصرف مجدد می گردد. بنابراین در کنار حالات روحی و احساسات ناراحت کننده در هنگام وسوسه، بسیاری از بیماران باورهای خاصی درباره آن دارند. مثلا اینکه وسوسه تنها با مصرف مواد برطرف خواهد شد یا برای کاهش آن حتما باید دارو مصرف کرد. قابل ذکر است که گذر زمان به تنهايي موجب ناپديد شدن و كمرنگ شدن وسوسه نمی شود بلكه بايد راهکارهایی را اتخاذ کرد تا اثرات منفی برانگیزاننده ها را کنترل کرد و از بین برد.

در اين مسير بهترين روش، شناسايي بر انگيزاننده ها و دور ماندن از آنها مي باشد در اين صورت وسوسه ضعيف و بي اثر مي شود. شرکت  در جلسات مشاوره و تداوم جلسات مشاوره در موفقیت فرد بیمار بسیار موثر است. علاوه بر جلسات، حضور یک خانواده حمایتگر و دوستان سالم و قرار داشتن در محیط های پاک و عاری از خطرات برانگیزاننده ها درصد موفقیت در مسیر درمان را بالا می برد. وقتي بيمار از وسوسه خود صحبت می کند ممكن است خانواده دچار نگراني و ترس از مصرف مجدد شوند در اين وضعيت داشتن آرامش، كنترل و طبيعي شمردن وجود وسوسه و آگاهي از آن به بيمار كمك ميكند تا به آن غلبه نمايد. وقتي دوستان و از همه مهمتر خانواده حمايت كننده و همدل باشند بيمار در زمان وسوسه با آنها صحبت می نمايد و احساسات خود را هر چند بد ابراز کرده  و به اين ترتيب احساسات خود را به نوعي تخليه می کند و با حمایت اطرافیان و انجام راهکارهای موثر درصد کنترل وسوسه را بالاتر می برد.

غلبه بر وسوسه مصرف مواد بعد از ترک اعتیاد

غلبه بر وسوسه مصرف مواد بعد از ترک اعتیاد

چند اشتباه رایج و باور غلط در مورد وسوسه

  1. ایجاد وسوسه به معنی مصرف یا اجبار به مصرف است
  2. وسوسه تنها با مصرف خاتمه می یابد
  3. وقتی که وسوسه می شوم دیگر باید مصرف کنم
  4. من نمی توانم جلوی آن را بگیرم
  5. هر چقدر سعی کنم و خودم را به چیزهای دیگر مشغول کنم یا از محیط دور شوم و هر چقدر زمان از شروع وسوسه من بیشتر بگذرد وسوسه من کاهش نمی یابد.
  6. وسوسه همچون صاعقه به صورت ناگهانی می آید و مرا غافلگیر می کند ( در حالی که در واقع وسوسه آرام آرام شروع می شود).
  7. من در برابر وسوسه هیچ ابزاری ندارم و هیچ پناه امنی برای مبارزه یا مقابله یا فرار از وسوسه ندارم( در حالی که اگر فکر کنیم و با روانشناس خود مشورت کنیم می توانیم هزاران راه خوب برای کنترل آن بیابیم و آن ها را به ترتیب الویت از قوی به ضعیف به صورت یک لیست مرتب کنیم).
  8. من در افزایش شدت وسوسه هیچ نقشی ندارم ( در حالی که فکر کردن خود ما و پروبال دادن به افکار وسوسه است که باعث شدت آن می شود).

شدت یافتن وسوسه باعث بروز عوارض متفاوتی می شود از جمله

  1. باعث بروز اختلال در حافظه می شود.
  2. ایجاد مشکلات متعدد در عملکرد های فردی و بین فردی فرد مانند بروز مشکلات  اجتماعی، شغلی
  3. باعث ایجاد ناراحتی و بی قراری در فرد می شود.
  4. باعث کاهش خلق و حتی عصبانیت و پرخاشگری در بيمار مي شود.

نکات مهم

  1. وسوسه در طول مدت بهبودي روي مي دهد و پيامد طبيعي اعتياد است و به طور معمول بارها براي مدت طولاني پس از مصرف اتفاق مي افتد.بنابراین در صورت بروز آن خود را ضعیف قلمداد نکنید بلکه با راهکارهای موثر آن را کنترل کنید.
  2. وسوسه از زمان شروع تا دقایق یا ساعاتی به شديدترين وضعيت مي رسد و بعد كاهش مي يابد.
  3. وسوسه موقتي است هر بار كه بوجود مي آيد اگر بتوان بر آن مسلط شد و آن را شناخت، ناپديد مي شود.
  4. تنها اراده کافی نیست .اراده در برابر وسوسه بي اثر است. بهترين راه مقابله و مديريت در برابر آن اين است كه بدون تأمل  و درنگ از شرايط بروز وسوسه خارج شده  و با راههای موثر آن را کنترل کنیم.
  5. داشتن غرور كاذب باعث غفلت و ساده قلمداد كردن وسوسه مي شود كه اثرات آن لغزش و عود مجدد مي باشد.
  6. وسوسه ها گذرا هستند شدت و زمان آن به فرد و موقعيت او وابسته است  و به مرور زمان از تعداد و شدت وسوسه كاسته مي شود.
  7. هر بار که بر وسوسه غلبه کنیم توانایی ما در کنترل آن افزایش بیشتری می یابد.

نکات موثر در کنترل وسوسه برای بیماران مبتلا به اعتیاد

  1. بيمار را به شرکت در جلسات مشاوره تشویق نمائيد و او را در این مسیر تا حد امکان همراهی کنید.
  2. شماره تلفن افراد قابل اعتماد و دوستان غیر مصرف کننده را در دسترس بيمار قرار دهيد و او را با معاشرت با افراد پاک و شرکت در محیط های سالم تشویق کنید.
  3. مهارت نه گفتن  را به صورت قاطعانه آموزش دهيد.
  4. به ايجاد خودباوري در بيمار كمك كنيد.
  5. از رفتن او به موقعيت هاي پر خطر اجتناب كنيد.
  6. شرايط پر خطر را تا حد امكان از او دور كنيد.

جلسات مشاوره باعث می شود تا فرد بیمار از وجود شكل و نوع دقيق برانگيزاننده ها آگاه شود و آنها را در حد امكان از زندگي دور كند و روش هاي مقابله با وسوسه و میل به مصرف در بیماری اعتیاد را بیاموزد . در طول جلسات علاوه بر آموزش مهارت های موثر و کارآمد برای فرد بیمار ،آموزش های موثر و لازم برای خانواده ها نیز منتقل می شود چرا که همان طور که ذکر شد حمایت های موثر خانواده ها و اطرافیان در روند درمان فردِ بیمار بسیار حائز اهمیت است. مرکز درمان اعتیاد ارمغان در نظر دارد تا با اجرای جلسات کارآمد و موثر توسط درمانگران مجرب،یاری رسان بیمار در راستای کنترل وسوسه ها و رسیدن به اهداف درمانی باشد.

سحر اسماعیلی- دکتری مطالعات اعتیاد

فرزام اسدی راد- پزشک درمانگر اعتیاد