پدیده اعتیاد به مواد مخدر یکی از بیماری های قرن حاضر است که به صورت یک معضل جهانی درآمده و اکنون در جامعه ما گریبان گیر بسیاری از افراد به خصوص نسل جوان شده است. میزان مصرف مواد مخدر در سال های اخیر به اندازه ای است که متخصصان و کارشناسان معتقدند بعد از مواد غذایی هیچ ماده ای در روی کره زمین نیست که به اندازه مواد مخدر، این چنین آسان وارد زندگی ملت ها شده باشد.سوء مصرف مواد مخدر پدیده ای مزمن است که آسیب های فراوان جسمی، روانی، اجتماعی، خانوادگی و اقتصادی را به دنبال دارد، به گونه ای که شخص مبتلا را دچار افت جدی در کنش های فردی و اجتماعی می کند.

نوجوانان یکی از مهم ترین اقشاری هستند که در معرض خطر می باشند و در برابر پیامدهای مصرف آسیب پذیر می باشند . دلایل و شرایط متفاوتی زمینه ی مصرف مواد توسط نوجوانان را فراهم می آورد. شناخت دقیق این عوامل به این دلیل اهمیت دارد که برای تهیه و تدوین برنامه های پیشگیرانه درک صحیح این موارد لازم و ضروری است . در مجموع می توان این عوامل را به 3 دسته ی کلی تقسیم کرد .

عوامل فردی : ( ژنتیک ، اختلالات روانی )

عوامل محیطی : ( خانواده ، مدرسه و همسالان )

عوامل فرهنگی :  ( فرهنگ و محیط اجتماعی )

عوامل ژنتیک :

عوامل ژنتیک یکی از عوامل مهم در آسیب پذیری نوجوانان به اعتیاد است . مطالعات بیانگر این موضوع است که اگر یکی از والدین معتاد باشد خطر مصرف مواد در فرزندان دوبرابر بیشتر می شود . اگر هر دو والدین معتاد باشند خطر سه برابر می شود . به طور کل نقش عوامل ژنتیکی در آسیب پذیری به مواد حدود40 تا 60 درصد تخمین زده شده است .

اختلالات روانی و مصرف مواد :

در بیشتر مواقع اختلالات روانی و مصرف مواد همراه هم هستند . مطالعات بیانگر این موضوع است که کسانی که مبتلا به اختلالات روانی هستند بیشتر در معرض خطر ابتلا به اختلال مواد می باشند . و از طرفی مصرف مواد منجر به تغییرات عملکردی مغز و ایجاد تغییرات خلقی می گردد . بنابراین در این هنگام شاهد یک رابطه ی دوجانبه بین مصرف مواد و اختلالات خلقی می باشیم و هر کدام می تواند تشدید کننده موضوع دیگر باشد .

محیط خانواده :

تجربیات دوران کودکی یکی از عوامل محیطی مهمی است که در آسیب پذیری افراد در دوره ی نوجوانی نقش دارد .عواملی از قبیل بی توجهی والدین ،اعتیاد والدین ،سوءاستفاده فیریکی و احساسی و… تمامی این موارد خطر ابتلا به مصرف مواد ،خودکشی و… را افزایش می دهد .

مدرسه و همسالان :

ازآنجا که مدرسه بعد از خانواده مهم ترین نهاد آموزشی و تربیتی است ، می تواند از راههای زیر زمینه ساز مصرف مواد در نوجوانان باشد . بی توجهی به مصرف مواد و فقدان مقررات ، استرس های شدید تحصیلی ،عدم حضور معلمین در زمان نیازهای عاطفی و روانی به خصوص هنگام بروز مشکلات و طرد شدن و…

عوامل فرهنگی و محیط اجتماعی :

قوانین : فقدان قوانین جدی خرید و فروش ،حمل و مصرف موادو… که موجب وفور و ارزانی می شود .

بازار مواد : میزان مصرف مواد با قیمت آن نسبت معکوس دارد . هر چه قیمت مواد کاهش یابد تعداد افرادی که بتوانند آن را تهیه کنند افزایش می یابد . همچنین هر چقدر مواد آسان تر به دست آید بر تعداد مصرف کنندگان اضافه می شود .

مصرف موادبه عنوان هنجار اجتماعی :

در جوامعی که مصرف مواد نه تنها ضد ارزش تلقی نمی شود بلکه جزئی از آداب و سنن و یا نشان تشخص و وسیله احترام و پذیرایی است ، مقاومتی برای مصرف مواد وجود ندارد و اعتیاد شیوع بیشتری دارد .

کمبود امکانات فرهنگی و ورزشی و تفریحی :

کمبود امکانات لازم برای ارضای نیازهای روانی و اجتماعی نوجوانان از قبیل کنجکاوی ، تنوع طلبی ، هیجان ، مورد پذیرش قرار گرفتن و… موجب گرایش آنان به کسب لذت از طریق مصرف مواد و عضویت در گروه های غیر سالم می شود .

تهیه و تنظیم : سحر اسماعیلی ( کارشناس ارشد روان شناسی ، دکتری مطالعات اعتیاد )