پیشگیری از اعتیاد در مدارس

پیشگیری از اعتیاد در مدارس

امروزه دیدگاه تک عاملی در مورد رفتار‌های انسان اعتبار خود را از دست داده‌ است و به انسان به عنوان سیستمی زنده و پویا نگریسته می‌شود. سوء مصرف و وابستگی به مواد نیز نتیجه‌ی شبکه‌ی پیچیده‌ی روابط و عناصر متعدد می‌باشد. پس ضروری است که از جهت پیشگیری و درمان، رویکردی جامع که در برگیرنده‌ی تمام عوامل فردی و محیطی است را در نظر داشت. باید بدانیم که پیشگیری از سوء مصرف مواد و رفتار‌های اعتیادی به عنوان گامی موثر در کاهش آسیب‌های اجتماعی به شمار می‌آید.

یکی از عوامل مهم در زمینه‌ی پیشگیری، دادن آموزش‌های اساسی در مدارس و نقش موثر مدرسین و مشاورین می‌باشد. مدارس به عنوان جایگاهی که کودکان، سال‌های زیادی از دوران مهم و آینده‌ساز خود را در آن به سر می‌برند شناخته می‌شود که می‌توانند با دادن آموزش‌های موثر در حیطه‌های مهم روانشناختی و کاهش آسیب، نقش مهمی را در ایجاد سلامت جسمی و روانی افراد داشته باشند.

اصول مهم در پیشگیری از اعتیاد (به طور خاص در مدارس) عبارتند از:

باید بر اساس سن، طراحی شود.

باید به گونه‌ای در نظر گرفته شود که موجب تقویت عامل‌های بازدارنده شده و عوامل مخاطره‌آمیز را تضعیف کند.

باید همه ی انواع سوء مصرف دارویی را مورد هدف قرار دهد.

باید هنر نه گفتن را در افراد تقویت کند تا در مقابل پیشنهاد سوء مصرف مواد، از خود  مقاومت نشان دهند.

باید در برگیرنده‌ی والدین، مراقبین کودک و نوجوان باشد.

باید طی دوران مدرسه اجرا شده و مدت آن طولانی و سازنده باشد و ارتباط موثری بین والدین، خانواده‌ها و مدرسه به طور مداوم وجود داشته باشد.

چهار اصل اساسی آموزش در مدارس با هدف پیشگیری:

◄دانش‌آموزان باید حقایق را بدانند.

◄از احساسات خود و دیگران آگاه باشند.

◄با خانواده‌ی خود ارتباط برقرار کنند.

◄برای آینده‌ی خود هدف داشته باشند.

هیچگاه برای آموزش راه‌های سالم زیستن به کودکان زود نیست. در بسیاری از کشور‌ها آموزش‌های مربوط به پیشگیری از رفتار‌های پر‌خطر از دوران پیش از دبستان آغاز می‌شود. این برنامه‌ها شامل طیف وسیعی از آموزش‌های مربوط به سلامت، ورزش‌کردن، تغذیه‌‌ی سالم، آشنایی با داروها و سوء مصرف مواد می‌باشد. علاوه بر این، به عهده گرفتن مسئولیت سلامت هر دانش‌آموز توسط خودش، از جمله آموزش های دیگری است که پیشنهاد می‌شود.

آموزش‌های موثر در پیشگیری از اعتیاد:

مهارت تصمیم‌گیری به موقع؛ به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا درباره‌ی انتخاب‌هایی که پیش‌رو دارند دقیق‌تر و حساس‌تر تصمیم بگیرند.

آموزش تقویت مهارت‌های روانی؛ از جمله تمرکز بر ارزش دادن به خود، مدیریت استرس، آموختن مهارت‌های برقراری ارتباط و ……….

ایجاد فعالیت‌های جایگزین؛ به دانش‌آموزان این امکان را می‌دهد که در اوقات فراغت خود از سرگرمی‌های سالم استفاده کنند.

روش‌های پیشگیری از اعتیاد در مدارس:

اعطای بینش: در این روش سعی بر این است که نگرش دانش‌آموز از مواد مخدر دگرگون شده و در شناخت او بازسازی صورت گیرد که پایه و اساس تغییر رفتار انسان است.

ایجاد هراس: این روش (تقویت منفی) بر این نکته تاکید می‌کند که استفاده از انواع مواد مخدر و محرک عواقب نا‌خوشایندی از جمله بروز انواع بیماری‌ها، اختلالات روانی و … دارد.

بستر‌سازی: بر اساس این روش باید شرایطی که گرایش افراد به اعتیاد را آسان می‌کند از میان برود. مانند معاشرت با همسالان مصرف‌کننده و…..

تقویت ایمان: کسی که به خدا ایمان دارد، از نیروی بالقوه‌ای برخوردار است که مظهر تحولات عظیم درونی خواهد شد و فرد بر اساس توکل و امید، آینده و اهداف سازمان یافته‌ای برای خویشتن مشخص خواهد کرد و بر این اساس کمتر به اعتیاد گرایش پیدا می‌کند.

مواجهه با نتایج اعمال: بر اساس این روش پیامد‌های اعمال، باید به افراد نشان داده شود. هنگامی که فرد درک کند که سرانجام عمل او ضرر و آسیب به خویشتن است، نگاه جدی‌تری به مساله خواهد داشت. (به طور مثال مشاهده‌ی مستندات و فیلم‌های مربوط به اعتیاد، اجرای تئاتر و مصاحبه با افراد آسیب دیده از مصرف مواد و …

مقابله با مشکلات:

در این روش، فرد از طریق تمرین بر عهده گرفتن نقش یا تکنیک‌های مشابه دیگر تلاش می‌کند با مشکلات اجتماعی و روانی رو‌به‌رو شود، آنها را حل کرده و به اهداف خود برسد. پیش فرض این روش آن است که افراد آشنا به راه‌های مقابله با مشکلات ارتباطی، در هنگام تنش، کمتر به مواد مخدر روی می‌آورند.
ابراز توانایی‌ها: هرگاه انسان خود را توانا ببیند و بداند که کاری از دست او بر‌می‌آید، اعتماد به نفس بیشتری خواهد داشت. ولی هرگاه خویشتن را ناتوان بیابد و متوجه شود که کاری از او ساخته نیست، احساس سرافکندگی خواهد کرد. افرادی‌که دارای خود‌باوری ضعیف هستند، بیشتر در مواجهه با احساس نیاز به استفاده از مواد مخدر قرار گرفته و همچنین کمتر می‌توانند در مقابل فشار همسالان برای استفاده از مواد مخدر مقاومت کنند.

نویسنده: دکتر سحر اسماعیلی – دکترای روانشناسی اعتیاد